W literaturze pięknej spotykamy wiele dzieł, które zaskakują nas swoją złożonością i bogactwem treści. Jednym z takich dzieł jest powieść „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo. To pozycja, która nie tylko zawiera w sobie elementy romansu i dramatu, ale również wielu czytelników zastanawia, czy można ją zakwalifikować do gatunku horroru. Dlaczego jedno z arcydzieł literatury francuskiej budzi takie emocje i zainteresowanie? Czy za powłoką romantycznej historii kryje się coś więcej? W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej tej kwestii, analizując, czy „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo rzeczywiście wpisuje się w gatunek horroru, a także jak jego elementy zostały odebrane na gruncie polskim.
Elementy grozy w twórczości Victora Hugo
Victor Hugo, autor znany z mistrzowskiego oddawania skomplikowanych uczuć i emocji, w „Dzwonniku z Notre Dame” posłużył się różnymi elementami, które mogą być kojarzone z horrorem. Motywacje bohaterów, mroczna atmosfera średniowiecznego Paryża czy też przytłaczająca monumentalność Katedry Notre Dame tworzą nastrój tajemniczości i napięcia. Szczególnie postać Quasimodo, zdeformowanego dzwonnika, stanowi centralny punkt tej opowieści. Czytelników fascynuje jego los, a jego tragiczna historia niejednokrotnie wywołuje ciarki na plecach.
Zwracając uwagę na opisy, które Hugo z taką precyzją i detalem przedstawia, można zauważyć, że potrafi on budować napięcie podobnie jak mistrzowie literatury grozy. Mroczne korytarze katedry, zimny powiew wiatru przemierzający pustkowia murów czy wieczorne cienie tańczące w zakamarkach to elementy, które bez wątpienia dodają książce aury tajemnicy i niepokoju. I choć „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo to przede wszystkim opowieść o miłości i niesprawiedliwości społecznej, nie można zaprzeczyć, że dodaje jej dramatyzmu także obecność mrocznych, odstręczających aż do bólu momentów.
Anatomia strachu: co czyni książkę horrorem?
Aby zgłębić temat, czy „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo można określić horrorem, konieczne jest zastanowienie się nad definicją samego gatunku. Horror to taki rodzaj literatury, który ma za zadanie wywołać w czytelniku strach, niepokój lub obrzydzenie za pomocą elementów nadnaturalnych, nadzwyczajnych sytuacji, lub psychologicznej manipulacji.
Z jednej strony mamy tu wizerunek katedry Notre Dame jako niemego świadka i uczestnika wydarzeń. Jej gotycka architektura, pełna strzelistych wież, witraży przedstawiających sceny z Biblii i gargulców strzegących murów, wzbudza respekt, a jednocześnie niepokój. Przestrzeń ta pełni w książce rolę prawie autonomicznego bytu wpływającego na losy postaci. Ogromne mury katedry wydają się nie mieć końca, a ich chropawe, zimne wnętrza goszczą wiele mrocznych sekretów.
Quasimodo, będący kluczowym bohaterem tej powieści, również przyczynia się do tworzenia atmosfery grozy. Jego nietypowy wygląd zewnętrzny, izolacja od świata, a także fakt, że mieszka w sercu tak ogromnej budowli, czynią go postacią pełną sprzeczności. Miłość i udręka, którym poddaje się dzwonnik, jego ciche wołanie o akceptację oraz złamane serce sprawiają, że jego historia jest przejmująca i jednocześnie przerażająca.
Obraz ludzkiej mroczności i tajemnicy
Ludzkie dramaty, które zostały opisane w powieści, są czasem bardziej mroczne niż jakikolwiek element nadnaturalny. To właśnie one tworzą główną oś narracji. Prześladowanie Esmeraldy – niewinnej i pięknej kobiety obdarzonej niezwykłym tańcem – jest jednym z głównych wątków, który zostaje zobrazowany w sposób niemalże brutalny. Jej tragiczna historia, pełna niesprawiedliwości i cierpienia, pokazuje okrucieństwo ludzi, które nie ustępuje w starożytności czy średniowieczu.
Claude Frollo, archidiakon mający obsesję na punkcie Esmeraldy, jest kolejną postacią, której mroczna psychika napawa lękiem. Jego postać to symbol władzy kościelnej, korupcji moralnej i zakazanego pożądania, które prowadzi go do granic szaleństwa. Jego zmagania wewnętrzne toczą się w ciszy gotyckich murów, co potęguje poczucie samotności i niepokoju.
Jest to również powieść o losem zwykłych ludzi w niepewnych czasach, gdzie bieda, niesprawiedliwość i brutalność są na porządku dziennym. „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo przemawia do nas, ukazując, jak cienka jest granica między tym, co potrafi wzbudzić nadzieję, a tym, co może wzbudzić strach. Opowieść ta, choć napisana w XIX wieku, niesie uniwersalną prawdę o ciągłym dążeniu człowieka do piękna w świecie pełnym mroku.
Interpretacje i adaptacje w kontekście polskim
W Polsce dzieło „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo od samego początku było odbierane jako powieść zajmująca się losem pokrzywdzonych i przeciwstawiania systemowi. Polscy czytelnicy, borykający się w XIX wieku z problemami politycznymi i społecznymi, widzieli w tej powieści odbicie własnych zmagań. W pewnym sensie elementy grozy były interpretowane jako metafora walki z opresją, niejednokrotnie spotykając uznanie i podziw.
Dzieło było wielokrotnie adaptowane na polskie sceny teatralne i filmowe. Każda adaptacja różniła się jednak w tonie, od bardziej klasycznych podejść, skupiających się na historii miłosnej, po bardziej awangardowe wydania, które eksponowały brutalność i mroczną atmosferę gotyku. Zwłaszcza nowe interpretacje stawiają większy nacisk na psychologię bohaterów i ich wewnętrzne demony.
Polskie społeczeństwo, z docenieniem dla literatury humanistycznej, bardzo często wracało do tej powieści w okresach zawirowań historycznych, szukając w niej zarówno pocieszenia, jak i ostrzeżenia. Uznano bowiem, że mroczne elementy tak chętnie ukazywane przez Hugo mogą pasować również do polskich bolączek i problemów społecznych.
Odbiorcy horroru i gotyckiej atmosfery
Wielu miłośników literatury gotyckiej ceni powieść „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo za jej zdolność do wprowadzania czytelnika w świat pełen dysonansów emocjonalnych. Urok tego dzieła polega na umiejętności łączenia piękna i grozy, miłości i nienawiści, budując napięcie dzięki mistrzowsko użytym kontrastom.
Chociaż „Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo nie jest horrorem w ścisłym tego słowa znaczeniu, jego oddziaływanie na czytelników można porównać do oddziaływania najlepszych tekstów tego gatunku. Zaskakuje i porusza, pozostawiając trwały ślad w pamięci. Adrienne Rich, znana amerykańska poetka, pisała o książkach, które 'przecinają czas' – powieść Hugo niewątpliwie jest jedną z takich pozycji.
Podsumowanie
„Dzwonnik z Notre Dame” Victora Hugo to powieść, która oscyluje na granicy kilku gatunków literackich. Jej uniwersalny przekaz, mistrzowsko zarysowane postaci i złożona fabuła powodują, że jest to dzieło wciąż żywe i aktualne. Mimo że formalnie nie jest horrorem, duchowa i emocjonalna głębia ukazanych problemów oraz zastosowanie elementów grozy sprawiają, że można ją interpretuować w kontekście tego gatunku. W Polsce, podobnie jak i w innych krajach, jest to książka, która budzi nie tylko lęk, ale także nadzieję na odkupienie i lepszy świat.
